Prolećni aspekt diverziteta divljih pčela i njihove mreže interakcija sa biljkama u parkovsko-hortikulturnim staništima Beograda: pilot studija

Abstract

Globalni trendovi opadanja populacija i diverziteta divljih pčela, kao izuzetno važne grupe polinatora, uslovili su promenu percepcije urbanih staništa i njihovog ekološkog značaja u kontekstu mogućih mera zaštite. Brojne studije pokazuju da gradove uspešno nastanjuju raznovrsne zajednice divljih pčela, iako sa primetnom dominacijom trofičkih generalista, odnosno, vrsta sa širim opsegom tolerancije na različite antropogene stresore. Urbani predeli danas predstavljaju svojevrsne refugijume, u matriksu pretežno nepovoljnih poljoprivrednih sistema. Iako se ne očekuje se da gradske sredine budu ključne za očuvanje ugroženih vrsta, niz posebno povoljnih tipova staništa iz kategorije "gradskog zelenila" mogu značajno podržavati brojne vrste funkcionalno važnih oprašivača. Područje Beograda, kao velikog urbanog centra, sadrži raznovrsne tipove staništa sa naglašenim gradijentom urbanizacije od centralnih prema perifernim delovima i specifičnim regionalnim obrazcima. Fauna pčela Beograda nedovoljno je proučena: potvrđeno je više od 200 vrsta (dostupni i naši neobjavljeni podaci), a na osnovu regionalnih trendova diverziteta može se očekivati i značajno veće bogatstvo. Za adekvatnu procenu obrazaca diverziteta pčela i statusa njihovih populacija značajni su i specifični aspekti urbane fenologije – pčela, biljaka i njihovih interakcija. U ovom radu prikazujemo, kao pilot studiju, segment naših višegodišnjih istraživanja parkovsko-hortikulturnih staništa, u prolećnom aspektu (april 2013, 2014. i 2018. godine). Istraživanje je realizovano na 12 lokaliteta, a razlike u karakteru urbanizacije generalizovane su u odnosu na dve glavne celine Beograda: "balkanski sektor" (pretežno visoko urbanizovani centralni deo) i "panonski sektor" (Novi Beograd). Uzorkovanje je obuhvatilo 21 rod biljaka iz 16 porodica, koje su u prolećnoj fenofazi bile atraktivne za divlje pčele; na 9 rodova smo uzorkovali u oba urbanistička sektora. Na biljkama je vršeno vremenski definisano višekratno uzorkovanje entomološkom mrežicom (15' minuta; ukupno 125 uzoraka), a rezultati obrađeni standardnim faunističko-ekološkim pristupom, kao i analizom mreža polinatorskih interakcija. Sakupljeno je i analizirano 5437 primeraka divljih pčela i dokumentovano prisustvo 63 vrste iz 12 rodova i 5 porodica. Po brojnosti su naglašeno dominirale socijalne vrste (91% ukupno uzorkovanog materijala), iako čine tek trećinu specijskog diverziteta (21). Ovakvoj dominantnosti najviše su doprinele dve eusocijalne vrste iz porodice Halictidae, i u prostornom i u pogledu trofičkih interakcija: Lasioglossum marginatum (skoro 73% primeraka, na svim rodovima uzorkovanih biljaka i svim lokalitetima, u 93% svih uzoraka) i L. laticeps (>10% primeraka, na 19 rodova biljaka i 10 lokaliteta, u 78% uzoraka). Obe vrste su polilektične i gnezde se u zemlji, što je uslovilo još izraženiju dominaciju ovih ekoloških kategorija (sa 95%, odnosno, 97%). Solitarne vrste (34) su bile brojčano zastupljene sa <8%, a parazitske (8) sa 1,4%. Oko 40% vrsta (25) bilo je zastupljeno sa svega 1–2 primerka. Zabeležen je gotovo isti broj vrsta u dva urbanistička sektora (balkanski: 46, panonski: 45), s tim da je u balkanskom bila prosečno veća brojnost po uzorku (48 > 38); svega 28 vrsta bilo je zastupljeno u oba sektora. Karakteristike analiziranih polinatorskih mreža nisu pokazale velike razlike izmeñu sektora, osim nešto većeg prosečnog broja interakcija, većeg Šenonovog diverziteta interakcija i veće generalizacije na višem trofičkom nivou u balkanskom sektoru. Detaljniji pregled karakterističnih parametara diverziteta i trofičkih interakcija na različitim predeonim skalama potvrđuju veliki značaj ove kategorije "običnih" gradskih staništa za populacije divljih pčela, kao i potencijal za značajno unapređivanje njihovog statusa na relativno jednostavan način.