Tačke mržnjenja različitih razvojnih stadijuma lisnog minera paradajza Tuta absoluta (Lepidoptera: Gelechiidae) u laboratorijskim uslovima

Abstract

Lisni miner paradajza Tuta absoluta (Meyrick, 1917) (Lepidoptera: Gelechiidae) se smatra jednom od najopasnijih i najdestruktivnijih štetočina paradajza (Lycopersicon esculentum Miller 1768). Ova vrsta vodi poreklo iz Južne Amerike, gde je široko rasprostranjena na nadmorskim visinama do 1000 m. Tuta absoluta je neotropska, oligofagna vrsta koja napada veći broj biljaka iz familije Solanaceae. Šezdesetih godina 20. veka ova vrsta je postala značajna štetočina paradajza u Argentini. Nakon prvog otkrića u Španiji 2006. godine brzo se proširila u Mediteranskom području (Južna Evropa i Severna Afrika). Iako je u Srbiji prvi put zabeležena 2011. i to svega nekoliko primeraka u feromonskim klopkama, prve ekonomski značajne štete su već zabeležene u 2012. Do danas se ustalila i u plastenicima u Zapadnoj Evropi. Iako je T. absoluta oligofagna vrsta koja se hrani na biljkama iz familije Solanaceae, u Italiji i Srbiji je zabeležena ishrana i na biljkama iz familije Fabaceae (npr. na pasulju). Glavna biljka domaćin je paradajz, na kome leptiri polažu jaja na sve nadzemne delove biljke (lišće, lisne drške, stablo, cvetove i plodove). Štete u našim uslovima može naneti i na plavom patlidžanu, krompiru i duvanu. Biologija vrste je poznata: ona je polivoltina vrsta sa do 12 potpunih generacija u toku godine, visokih reproduktivnih sposobnosti. Ovaj lisni miner može prezimiti u stadijumu jajeta, lutke ili leptira i nema obligatnu dijapauzu već ulazi u mirovanje usled nedostatka hrane. Ipak, znanje o kapacitetu prezimljavanja ove vrste u introdukovanim oblastima u južnoj Evropi u velikoj meri nedostaje. Pretpostavlja se da bi niske temperature koje se javljaju tokom zime na ovom području imale negativan uticaj na uspešno prezimljavanje T. absoluta. U tom smislu izvršena su preliminarna merenja temperatura smrzavanja svih stadijuma (jaje, larva, lutka i adult) T. absoluta u laboratorijskim uslovima. Uzorci su poreklom iz Leskovca (selo Navalin). Za merenje tački mržnjenja korišćen je 16-kanalni aparat (Omega, ChartScan 1400), prema standardnoj metodologiji sa kontinuiranim smanjivanjem temperature po stopi od 1°C min-1 počev od 0 do -30°C. Najniže prosečne tačke mržnjenja su zabeležene na jajima, larvama prvog (L1) i drugog (L2) stupnja, -26.22°C (N=12), -24.35°C (N=27), -22.09°C (N=32), respektivno. Larve trećeg (L3), četvrtog stupnja (L4), lutke i adulti imale su značajno više prosečne tačke mržnjenja,-19.10 (N=36), -19.24°C (N=30), -19.22°C (N=25) i -19.72°C (N=35), respektivno. Kruskal-Wallis ANOVA na tačkama mržnjenja izmeñu različitih razvojnih stadijauma T. Absoluta pokazala je statistički značajne razlike (Kruskal-Wallis test: H (6, N=197) =115.7028 p=0.000). Rezultati Mann Whitney U testa, kojim su odreñene razlike izmeñu parova razvojnih stadijuma (grupa), pokazali su jasnu statistički značajnu razliku izmeñu stadijuma jaja, i L1 i L2 stupnjeva larvi u odnosu na ostala dva larvena stupnja (L3 i L4), lutke i adulte. Podaci o prezimljavanju T. absoluta mogu da daju doprinos razvoju odgovarajuće strategije suzbijanja ove štetočine, posebno u kontrolisanim uslovima plastenika i staklenika. Kao prvi pokazatelj otpornosti na niske temperature, utvrñene su tačke mržnjenja jaja, larvi, lutki i adulata T. absoluta u laboratorijskim uslovima. Tačke mržnjenja su varirale u opsegu od min. -26.80°C za jaja do max. -17.70°C kod adulata, što ukazuje na značajno veću otpornost kod početnih stadijuma razvića. Rezultati ukazuju na mogućnost suzbijanja lisnog minera paradajza T. absoluta tokom hladnog zimskog perioda, naročito ako su u tom periodu prisutni kasniji stadijumi razvića, lutke i adulti. Potrebna su dalja istraživanja u pravcu otkrivanja krioprotektivnih supstanci koje su u direktnoj vezi sa stopom preživljavanja lisnog minera paradajza.