Palingenia longicauda (Ephemeroptera: Palingeniidae) – predlog za uključivanje vrste na Anex II I IV Direktive o staništima

Abstract

Tiski cvet Palingenia longicauda (Olivier, 1791) je najveća vrsta Ephemeroptera u Evropi. Larve žive tri godine na dnu velikih nizijskih reka i indikatori su čistih voda. Adulti žive nekoliko sati, tokom kojih se obavlja parenje i polaganje jaja. Karakterističan stadijum u razviću je subimago, s tim da ženke ne dostižu stadijum imaga. Areal tiskog cveta je, do pred kraj 19. veka, obuhvatao veliki deo Evrope, da bi tokom polovine 20. veka, vrsta nestala iz većeg dela zapadne i centralne Evrope (osim Tise i donjeg toka Dunava), a iz južne/jugoistočne Evrope najverovatnije do 1970. godine. Danas se relativno stabilne populacije sreću u srednjem i donjem toku reke Tise u Mañarskoj i Srbiji. Razlog drastičnog smanjenja areala je degradacija staništa larvi (izgradnja brana, produbljivanje korita reke) i različiti oblici zagañenja vodenih ekosistema. U Srbiji, dodatni faktor ugrožavanja, je eksploatacija rojenja tiskog cveta - prirodnog fenomena, u turističku atrakciju "cvetanje Tise" u nekim od gradova duž toka reke Tise kroz Vojvodinu. P. longicauda se nalazi na Aneksu II Bernske konvencije od 1998. godine, na osnovu procene da je opstala na samo oko 2% originalnog areala (maksimalni opseg areala je svega 50 km2 ). Na nivou Karpatskog regiona (koji ne uključuje rečne sisteme Tise i Rábe), procenjena je kao kritično ugrožena. U Srbiji je vrsta zakonski zaštićena od 2010. godine, stavljanjem na Prilog I (Sl. gl. 5/2010, 47/2011, 32/2016, 98/2016), a zabeležena je samo na 16 lokaliteta duž obala reke Tise i na jednom lokalitetu na Tamišu. Ukjlučivanje kritično ugrožene vrste P. longicauda na anekse II i IV Direktive o staništima značajno bi unapredilo njen konzervacioni status u Srbiji i u susednim zemljama EU (Mađarska, Rumunija, izvesno i Bugarska koje su ključna područja za dosadašnji opstanak). Obzirom da je vrsta preživela u delovima šireg glacijalnog refugijuma, u donjem i srednjem toku/slivu Dunava, uključujući reku Tisu, potrebno je dodatno pojačati mere zaštite u slivnom području reke Tise.