Masovno javljanje i dugovečnost feralnih društava medonosne pčeleu visoko-urbanizovanom području Beograda

Abstract

Za područje Beograda postoje prilično brojne informacije od strane grañana, o javljanju pčelinjih rojeva ili društava koja ih potencijalno ugrožavaju u/na njihovim privatnim ili poslovnim objektima ili javnim prostorima; za sada ne postoje regulisani načini da se ovakvi problemi rešavaju, niti zvanično voñenje evidencije. Veliki broj takvih slučajeva biva prijavljen pojedincima sa pčelarskim iskustvom, koji su u mogućnosti da se angažuju samo u ograničenoj meri. U periodu 2011–2017. godine, SOS mobilna ekipa za spasavanje i zbrinjavanje pčela primila je skoro 1.500 poziva sa prijavama problematičnog prisustva medonosnih pčela: što zadivljalih, potencijalno feralnih društava (574), što rojeva (555), što nedovoljno preciznih dojava (društvo ili roj: 365). Posle eliminacije različitih spornih navoda, mapirali smo 1.265 unikatnih javljanja pčela (ponekad na ponovljenim lokacijama). Lokacije nalaza smo grupisali u nekoliko zona na gradijentu urbano jezgro–periferija, uz posebno evaluiranje potencijalnog prisustva većih aglomeracija gajenih društava (kao mogućeg neposrednog "rezervoara"); poseban fokus analize bio je na visoko-urbanizovanim, pre svega centralnim područjima (oko 330 unikatnih slučajeva), gde se nalazi mogu tretirati kao pretežno feralnog karaktera. Kontekstualno i na osnovu dopunskih informacija (iz telefonskog intervjuisanja dostupnih grañana), analizirali smo i dugotrajnost preživljavanja društava, što takoñe indicira feralni status. Geo-prostornom analizom elemenata prostornog rasporeda i meñusobne uslovljenosti različitih kategorija javljanja u odnosu na parametre kvaliteta urbanih prostora za polinatore i fenologije pčela, procenjivali smo obrasce distribucije i dugotrajnog opstanka feralnih društava u urbanim uslovima. Rezultati ukazuju na izuzetno veliku i stabilnu gustinu populacije i još neobičnije dugo trajanje feralnih društava, što predstavlja u svetskim razmerama redak fenomen. Naime, posle masovnog odumiranja divljih društava "zapadne" medonosne pčele širom Evroazije i Severne Amerike usled širenja Varroa destructor, društva koja nisu tretirana protiv parazita i patogena traju veoma kratko (1-3 godine), pa odbegli rojevi ne formiraju trajnu feralnu populaciju. Izolovani slučajevi dužeg preživljavanja društava (nepoznati u urbanim uslovima) pobuñuju veliku naučnu pažnju: razumevanje faktora stabilnog održavanja feralnih populacija moglo bi doprineti podizanju otpornosti medonosne pčele na kompleks uzročnika sve masovnijeg odumiranja društava ovog izuzetno važnog oprašivača velikog dela entomofilnih divljih i gajenih biljaka (čime je generalno ugrožena ekonomičnost i bezbednost proizvodnje hrane).