Medonosna pčela (Apis mellifera): novi oprašivač ili slučajni posetilac orhideja u Jugozapadnoj Srbiji

Abstract

Na više manjih pčelinjaka, stacioniranih na bliskim lokalitetima u blizini Tutina (jugozapadna Srbija), na nadmorskoj visini iznad 900 m, prvi put su početkom jula 2016. godine zabeležene radilice medonosnih pčela (Apis mellifera L.) sa neobičnim nastavcima na sredini čeonog dela glave u predelu izmeñu antena. Ista pojava je beležena i u narednim godinama u periodu od početka maja do sredine jula, meñutim stručna i šira javnost o tome nije bila obaveštena. Krajem maja 2019. godine uzorci takvih pčela analizirani su sa više aspekata. Imajući u vidu veoma neobične fotografije iz 2016. godine, kao i uzorke pčela iz 2019. godine, autorski tim je prvo sproveo morfološku analizu kako pčela tako i nastavaka na njihovim glavama. Svetski poznati eksperti za patologiju pčela koje smo konsultovali, nisu mogli na osnovu fotografija da daju precizan odgovor, ali su uglavnom sumnjali na pojavu neke nove entomopatogene gljivice ili sluzave buñi (Myxomycota), kao što je opisano kod nekih vrsta mrava pod nazivom „zombi mravi“. Meñutim, važna razlika kod naših uzoraka pčela sa neobičnim nastavcima na glavama, jeste da su one bile žive i sa uobičajenim ponašanjem u košnici. Kasnije, mikroskopskom analizom poprečnih preseka nastavaka sa glave tih pčela, na više mesta od slobodnog dela prema osnovi koja je pričvršćena za glavu pčele, pokazano je da se radi o biljnom tkivu. Time je odbačena hipoteza o potencijalno novom gljivičnom patogenu medonosne pčele. Konačno, autori su uz pomoć eksperata za složene odnose orhideja i njihovih oprašivača, ustanovili da su neobični nastavci na glavi pčela radilica zapravo cele polinarije iz cvetova najmanje dve vrste orhideja iz okoline pčelinjaka. Jedna od tih orhideja, čije polinarije najviše liče na plodonosna tela nekih sluzavih buñi, je endemska podvrsta Balkanskog poluostrva, Himantoglossum calcaratum subsp. calcaratum, za koju do sada nisu poznati insekti oprašivači, dok je druga iz roda Dactylorhiza, za čije vrste je poznat veći broj vrsta pčela kao oprašivača. Mnoge vrste orhideja su koevoluirale sa pojedinim autohtonim vrstama solitarnih pčela, za koje su one glavni oprašivači. Sa druge strane, medonosne pčele nisu često prepoznate kao oprašivači orhideja, osim u izuzetnim situacijama. Zbog toga, je od izuzetnog značaja da se u potpunosti istraži i ustanovi suština ovih odnosa: da li se radi o slučajnim posetama mladih, radoznalih pčela izletnica na cvetove orhideja ili su ti odnosi mnogo stariji i složeniji? Istraživanja će biti nastavljena i dopunjena karikama koje nedostaju, a to su pre svega potvrda da je medonosna pčela oprašivač orhideje Himantoglossum calcaratum subsp. calcaratum kao i determinacija vrsta iz roda Dactylorhiza i praćenje ponašanja medonosnih i drugih pčela na njihovim cvetovima radi utvrñivanja meñusobnih odnosa.